Zelfvoorzienende samenleving dankzij voedselbossen

In Nederland is een zelfvoorzienende samenleving veel dichterbij dan het lijkt, dankzij de aanleg van voedselbossen. Met deze speciale aanplant van een combinatie van bomen, struiken en planten die eetbaar zijn, kunnen hectares in ons land worden omgetoverd tot voedselparadijzen voor ieder. Stel je eens voor dat al het stadsgroen en de uitgestrekte grasvelden omgetoverd zouden worden in eetbare voedselbossen!

Nederland kan onafhankelijk worden van multinationals voor de voedselvoorziening door zelfvoorzienend voedsel te gaan verbouwen: kleinschalig en lokaal. Succesvolle voorbeelden hiervan zijn Cuba, dat noodgedwongen deze stap meer dan 20 jaar geleden moest zetten en Rusland dat hongersnood in 1990 met de dacha’s wist te voorkomen.

Zou het niet prachtig zijn als elk gehucht, dorp en stad minimaal één voedselbos heeft vol met eetbare en andere nuttige planten? Een plek waar mensen kunnen zien, proeven en leren hoe ze zelf ook een eetbare bostuin aan kunnen gaan leggen zo dicht mogelijk bij hun eigen huis?

Permacultuur maakt gebruik van meerjarige planten (climax vegetatie) en het ontbreken van wisselteelt en jaarlijkse grondbewerkingen (‘no-till’ landbouw – Masanobu Fukuoka). Het is meestal gericht op kleinschalige zelfvoorzienende landbouw. Permacultuur is een afkorting van permanente agricultuur en permanente cultuur. Het is in de jaren 70 ontwikkeld aan de universiteit van Tasmanië, Australië door Bill Mollison en David Holmgren.

Een permacultuursysteem wordt gemaakt door te kijken naar de drie ecologische hoofdfactoren: zon, water en wind, en hoe deze in het systeem kunnen worden geïntegreerd door rekening te houden met bodemstructuur en -reliëf. In Nederland is het belangrijk om het permacultuurontwerp zo te maken dat er veel zon wordt opgevangen en dat sterke winden worden omgeleid.

Enkele voorbeelden

Bikkershof in Utrecht bestaat al meer dan 25 jaar en een tijdlang was de Bikkershof net als veel andere binnenterreinen in de wijk Wittevrouwen in gebruik als bedrijfsterrein. Begin jaren 80 bleken bodem en grondwater zwaar vervuild te zijn! (Erfenis van de garagebedrijven). Een klein groepje zette zich hardnekkig in om het terrein zo snel mogelijk gesaneerd te krijgen. Het duurde vijf jaar voor de bodem schoon was. Na een politieke actie tegen de toenmalige wethouder lukte het om het terrein volledig zelf te gaan beheren. In 1987 werd deze permacultuur tuin officieel geopend en sindsdien is deze alleen maar mooier geworden volgens de bewoners. De Bikkershof is één van de eerste zelfbeheerprojecten in ons land.

EVA-Lanxmeer in Culemborg volgens de website telt EVA-Lanxmeer inmiddels 300 huishoudens die bijvoorbeeld samenwerken in de gezamenlijke tuin van hun hof, in het beheer van het openbaar groen, in het delen van auto’s,  in de opwekking van duurzame energie en in de ontwikkeling van stadsboerderij Caetshage. De uitgangspunten zijn het zoveel mogelijk sluiten van energiekringlopen, lokale en biologische voedselproductie, duurzame waterhuishouding en duurzame energievoorziening.

Van noord tot zuid bloeien allerlei initiatieven op, zie hier de overzichtskaart.

Wij bezochten de EcoVredegaard op de grens van Arnhem en Nijmegen en spraken met Syne Fonk. Zie video.

Voorbeeld van een Voedselbos in aanleg. De EcoVredegaard in Park Lingezegen.

Fonk presenteert vol trots het perceel grond aan de grens van Arnhem en Nijmegen waar binnen 10 jaar een voedselbos EcoVredegaard zal zijn gegroeid. Het bos met boomgaard op 1 hectare is een initiatief van de stichting Ecovrede. Binnenkort wordt gestart met de aanplant, zo is er op 16 maart een aanplantactie door schoolkinderen gepland.

De stichting meldt:

“Na realisatie zal het voedselbos behalve passen in de landschapsvisie ook als model staan voor duurzaam voedselverbouwen en geeft mogelijkheden voor educatieve en wetenschappelijke activiteiten. Ook zal het bos ondersteuning geven in het verhelpen van armoede. Zo kan iedereen in het inspirerende bos tot zichzelf komen en zal een deel van het fruit, groente en noten worden gebruikt voor voedselpakketten.”

Het is geen eenvoudige opgave in ons overgereguleerde land en grond te vinden en de vereiste vergunningen om een dergelijk plan uit te kunnen voeren. De stichting is er dan ook jaren mee bezig geweest.

Syne loopt met ons over het stuk vette kleigrond, waarvan hij vertelt dat de natuur op eigen kracht hier zal moeten overleven, want grondverbetering of iets dergelijks is niet toegestaan. Het bos heeft zo’ n tien jaar nodig om volwassen te worden, maar zal al eerder voedsel kunnen leveren. Er is een grondlaag met groente die in eerste instantie voedsel oplevert, daarna komen de fruit en bessenstruiken en vervolgens de vruchtbomen.

In een voedselbos wordt het natuurlijk ecosysteem (bv een bos) nagebootst om zo voedsel te verbouwen. Het bijzondere hiervan is dat, omdat het ecosysteem zichzelf in stand houdt, en er in principe geen onderhoudswerkzaamheden (b.v. omploegen) hoeven te worden verricht. Het resultaat is een permanente

voedselvoorziening. Voedselbossen of eetbare bostuinen zijn één van de onderdelen van permacultuur die veel enthousiasme opwekken. Een voedselbos zorgt, door gebruik te maken van 7 lagen beplanting, bijna automatisch voor het aantrekken van veel biodiversiteit en gezonde, levende bodems.

Een gratis downloadbare cursus die de basisprincipes van permacultuur uitlegt en een database met rond de 400 eetbare planten en paddenstoelen die in Nederland groeien zijn te vinden op www.permacultuurnederland.org

Rob Vellekoop, 15 maart 2016