Werkloze gevangen in systeem van vernedering & intimidatie

Amsterdam – Volgens Ed Hollants van de Bijstandsbond is het doel van de Participatiewet het doelbewust vernederen, de-humaniseren en intimideren van mensen. Voor de werkende moet het een afschrikwekkende werking hebben zodat zij geen uitkering durven aanvragen en op kosten van familie gaan leven. Hij ziet opvallende overeenkomsten tussen de situatie van ‘de werkloze’ en ‘de illegaal’. Hier volgt zijn artikel.

De laatste weken heb ik zelf en door verhalen uit mijn omgeving enig zicht gekregen in de praktijk van de nieuwe participatiewet. Wat mij direct opvalt is de overeenkomst met het vreemdelingenbeleid zoals ik die in het verleden uit de mond van tal van uitgeprocedeerde vluchtelingen heb gehoord, beschreven en proberen te analyseren.

Ik zou het kernachtig omschrijven als het doelbewust vernederen en de-humaniseren van mensen om hen daarmee ergens toe te dwingen, elk verzet hiertegen in de kiem te smoren en een afschrikkingseffect te hebben op derden. Wat vluchtelingen en migranten betreft om hen te bewegen terug te keren naar land van herkomst of in ieder geval naar een land buiten de EU; wat bijstandsgerechtigden betreft het aannemen van werk, welk werk dan ook. Door het afschrikkingeffect is de terugkerende vluchteling of de vluchteling in procedure, door contact met familie of vrienden in eigen land een doorgeefluik van de boodschap dat het voor een vluchteling hier slechter is dan in het land van herkomst.

Voor de werkende in Nederland die door ontslag in de WW belandt en langzaam richting bijstand gaat moet de bijstand zo’n afschrikking worden dat je of geen uitkering aanvraagt en op kosten van familie of anderen verder leeft, of bijna gratis het minst aantrekkelijke werk aangaat. Het verkrijgen van WW via het UWV is de lichte vorm wetende dat het later bij Dienst Werk en Inkomen(DWI) veel erger wordt. UWV consulenten laten ook weten dat alles verschuift van hulpverlening naar controle. En veel van hen worden wegbezuinigd.

De afstand tussen de legale en werkende Nederlander en de vluchteling of bijstandsontvanger is zo groot, de kloof is zo diep, dat er geen of nauwelijks identificatie met hen is. Het lijkt voor de meesten een totaal andere, vreemde wereld. Wat het nog absurder maakt is dat die twee werelden tegenover elkaar in de spreekkamer van DWI of Vreemdelingendienst staan. In hun veilige omgeving, vaak klimaat beheerste maar te warm gestookte kantoren, zullen de meeste medewerkers overtuigd zijn dat ze hun werk goed vervullen.

Eventuele opkomende agressie of alleen al enige vorm van opstandigheid van cliënten, wordt in de kiem gesmoord: het wemelt er van de bewakers. Het lijkt wel een penitentiaire inrichting. Na vijf uur gaan alle medewerkers naar huis om dan te genieten van vrije tijd. De cliënten, zoals ze genoemd worden, gaan ook naar huis en hebben meegekregen dat elk moment van de dag zonder aankondiging sociale rechercheurs aan de deur kunnen komen te staan. Vragen of je een relatie hebt, bij je zieke ouders slaapt, sleutels hebt van andere huizen dan die van jezelf. U maakt wel vaak gebruik van het openbaar vervoer? Waarom heeft u twee boormachines, klust u soms bij? Acht borden in de kast?

Voorzieningen worden afgebroken en de trend is dat je maar beroep moet doen op familie en vrienden. Doet een bijstandsontvanger dat, dan wordt die persoon gekort omdat hij/zij woonkosten zou delen (bijvoorbeeld je eet vaak bij je behoeftige ouders, kookt voor je behoeftige bejaarde buurman) dan wel zorgt verleent dus werk verricht.

De cliënten mogen dus niets doen. Niets anders dan afwachten en verplicht solliciteren (ook als het volkomen zinloos is), overgeleverd aan de willekeur van het systeem waarin ze gevangen zitten. De bewaker kan elk moment, als bij een cel in de gevangenis, je huis binnenvallen en de boel doorzoeken.
De basis van de ene wereld komt niet meer overeen met de andere wereld.

De wereld van werkenden en legalen heeft een vorm van rechtsbescherming, een gevoel van veiligheid, zelfstandigheid, het gevoel iemand te zijn en grip te hebben op het eigen leven. Het is ook de wereld die tot ons komt via vooral tv en reclame, het is de zichtbare wereld. De andere wereld komt zo nu en dan aan bod, maar blijft voor het grootste gedeelte verborgen. De eigen waarde van de vluchteling en de bijstandsgerechtigde wordt afgebroken. Men wordt door het proces waarin men in terechtkomt tot een willoos, zo goed als rechteloos, ‘product’ gemaakt. Je hoeft maar in de wachtkamer van de DWI of in een asielzoekerscentrum te kijken wat het met mensen doet. Niet de kennis, de creativiteit, sociale vaardigheden worden naar bovengehaald maar je ziet afstomping, lijdzaamheid.

Het is niet nieuw maar het is mensonterender dan ooit. Het is ook een volstrekt contraproductieve manier van werken. Als je tenminste met dit werken een positieve manier van werken bedoelt. In plaats van dat mensen gestimuleerd worden om naar eigen kunnen op hun manier verder te komen worden er dwang en sancties vanaf dag 1 ingezet om mensen zo snel mogelijk ‘aan het werk te helpen’. Breek je er doorheen, door vluchteling en bijstandsontvanger als mens te benaderen, dan kom je vaak verrassende inzichten, kwaliteiten en mogelijkheden tegen. Eigenschappen die van belang zijn als je een werkelijk humane wereld voor ogen hebt en niet de arbeidskracht benadert als vormloze grondstof die gebruikt wordt in een productie proces. Betaalde arbeid, jezelf op de markt verkopen, lijkt het doel van de mensheid geworden. Dat is wat mensen zin geeft in het leven, zo wordt het voorgesteld. Ook al krijg je nauwelijks betaald voor je arbeid, je hoort er in ieder geval weer bij.

Lukt het niet, dan is dat aan jezelf te verwijten. Jij moet je schuldig voelen of in ieder geval kan de rest de schud op jou afschuiven. De moslims hebben het aan zichzelf te verwijten, Grieken hebben het aan zichzelf te verwijten, uitkeringstrekkers hebben het aan zichzelf te verwijten.

Omdat vluchtelingen en bijstandsgerechtigden wat betreft hun positie in de samenleving tot de zwakste groepen behoren, is het met name de behandeling van deze groepen die aangeeft hoe het met de samenleving als totaal gesteld is. Hoe het gesteld is met inhoud geven aan al die mooie woorden deels vastgelegd in verdragen van mensenrechten, democratie, humaniteit, etcetera.

Het is bij deze groepen waar je zicht krijgt op de keiharde, over mensen heen walsende, aard van het systeem. En elk jaar, zoals nu weer met de per 1 januari jl. ingevoerde participatiewet, blijkt het nog erger te kunnen zijn dan het al was. Het is de wereld zoals in sommige science fiction films weergegeven. Maar het is geen fictie.
Zo, dat moet ik even kwijt.